حیله‌های شرعی و چاره‌جویی‌های صحیح (کتاب)کتاب « حيله‌هاى شرعى و چاره‌جويى‌هاى صحيح» تأليف آیت الله ناصر مکارم شیرازی است كه در آن انواع حیله‌های شرعی و راه‌كارهاى مشروعيت بخشيدن به آنها و اقسام غير مشروع اين حيله‌ها مورد بحث و بررسى فقهى قرار گرفته است. ۱ - درباره مؤلفايشان در سال ۱۳۴۵ هجرى قمرى در شهر شیراز در ميان يك خانواده مذهبى كه به فضائل نفسانى و مكارم اخلاقى معروفند ديده به جهان گشود. معظم له تحصيلات ابتدايى و دبيرستانى خود را در شيراز به پايان رسانيد. هوش و حافظه قوى و استعداد سرشار، وى را در محيط مدرسه در رديف شاگردان بسيار ممتاز قرار داده بود و چه بسا در يك سال، دو كلاس را طى مى‌نمود. شرايط آن روز ایجاب مى‌كرد كه اين نوجوان با چنين نبوغ و استعداد فوق العاده، راه دانشگاه را پيش گيرد و اندوخته‌هاى علمى خود را در طريق كسب درجات ظاهرى به كار اندازد، ولى دست تقدير و عنايات پروردگار جهان و تمايلات باطنى ايشان به شناسايى عميق معارف و حقايق اسلام، توجه اين نابغه نورس را به سوى علوم اسلامى معطوف ساخت- بخصوص كه پس از شهريور سال ۱۳۲۰ شرايط دگرگون گرديد و مدارس و معارف اسلامى از نو رونق گرفت. ايشان در حدود ۱۴ سالگى رسما دروس دينى را در( مدرسه آقا باباخان شيراز) آغاز كردند و در مدت اندكى نيازهاى خود را از علوم: صرف، نحو، منطق، بيان و بديع تأمين نمودند. سپس توجه خود را به رشته فقه و اصول معطوف ساختند و به خاطر نبوغ فوق العاده‌اى كه داشتند مجموع دروس مقدماتى و سطح متوسط و عالى را در مدتى نزديك به چهار سال به پايان رساندند. معظم له براى آشنايى با نظرات و افكار اساتيد بزرگ حوزه‌هاى عظيم شيعه در سال ۱۳۶۹ ه. ق وارد حوزه علميه نجف اشرف گرديد و در آنجا در دروس اساتيد عالى مقام و بزرگى همچون آيات عظام: آقاى حكيم و آقاى خوئى و آقاى عبدالهادی شیرازی و اساتيد برجسته ديگر- قدس الله اسرارهم- شركت جستند. معظم له در سن ۲۴ سالگى به اخذ اجازه اجتهاد مطلق از محضر دو نفر از آيات بزرگ نجف نائل شدند. حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی بعد از بازگشت به ايران به تدريس سطوح عالى و سپس خارج اصول و فقه پرداختند و قريب ۲۸ سال است كه حوزه گرم درس خارج ايشان مورد استقبال طلاب و بسيارى از كتب مهم فقهى را پس از تدريس به رشته تحرير درآورده‌اند. در حال حاضر حوزه درس خارج ايشان يكى از پرجمعيت‌ترين دروس حوزه علمیه شيعه است و قريب به دو هزار نفر از طلاب و فضلاى عاليقدر از محضر ايشان استفاده مى‌كنند. ۲ - انگيزه تأليف هدف از تأليف نوشتار حاضر جدا كردن حیله‌های شرعی مشروع از غير مشروع و يافتن چاره‌اى براى افراد متشّرع و آسان كردن برخى از مشكلات شرعى آنان عنوان شده است. ۳ - ساختار کتاب پس از توضيح هر يك از عنوان‌هاى مطرح شده از حيله‌هاى شرعى( ۱۰ مورد)، ادله فقهى موافقان و مخالفان آن ذكر و آراى فقها در مورد آن بررسى شده و سرانجام راه حل برون رفت از آن حيله شرعى تبيين گرديده است. ۴ - گزارش محتوا در ابتدا كلياتى از حيله‌هاى شرعى و تعريف و اقسام آن ارائه شده و حيله‌هاى واقعى مثبت و منفى و حيله‌هاى صورى غير واقعى و ويژگى‌هاى هر يك از آنها بيان گرديده و ديدگاه برخى از فقهاى شیعه و اهل سنت در مورد حيله‌هاى شرعى حرام و مباح مطرح و برخى از اين ديدگاه‌ها مورد نقد و مناقشه قرار گرفته است. سپس مصاديق مختلف حيله‌هاى شرعى در سراسر فقه و ابواب آن مطرح شده و حكم تكليفى و وضعى حيله‌هاى شرعى در مورد غسل ، وضو و تیمم بيان گرديده است. در اين زمينه نگارنده به بحث در باره اين مسئله مى‌پردازد كه آيا انجام حيله‌هاى شرعى در موارد فوق حرمت شرعى دارد يا تنها موجب بطلان عمل مى‌گردد. جلوگيرى از عادت ماهيانه و حکم تکلیفی و وضعى خوردن قرص‌هاى جلوگيرى از حاملگى و حکم عوارض جانبى اين قرص‌ها عنوان بعدى كتاب است كه در آن قواعد فقهى مرتبط با اين مسئله مطرح و شكل‌هاى مختلف آن با توجه به روايات بررسى شده است. در بخش ديگر اشكال مهم در مورد عبادات استیجاری مثل نماز ، روزه ، حج استيجارى و معتبر بودن قصد قربت در اين نوع عبادات مطرح شده و راه حل برطرف كردن مشكل براى اخذ اجرت براى انجام عبادات استيجارى بيان گرديده است. نويسنده، به ماهيت اين قبيل از عبادات اشاره نموده و با استفاده از عموم ادله« أوفوا بالعقود» مشكل قصد قربت را در آنها حل كرده است. مسافرت در ماه مبارک رمضان به قصد فرار از روزه و بررسى روايات و ديدگاه‌هاى فقها در اين زمينه مبحث بعدى كتاب است كه در آن کراهت مسافرت و بررسى قواعد مربوط به جواز يا عدم جواز آن و تحليل روايات در اين زمينه بيان شده است. در همين راستا نگارنده به بحث در باره اين مسئله مى‌پردازد كه آيا کفاره روزه با مسافرت ساقط مى‌شود يا خير؟ كه وى دلايل طرف‌داران نظريه سقوط و عدم سقوط مطلق را بررسى كرده و خود او قايل به تفصيل در مسئله شده و سقوط كفاره عمد را در صورت وجود عذر و عدم اختیار قايل مى‌شود. راه‌كارهاى شرعى ايجاد محرميت زن برادر بر برادر شوهر و محرم شدن با فرزندخوانده( پسر و مادرخوانده و دختر و پدرخوانده) از عناوين بعدى است كه كلمات فقها و ادله شرعی آنان در اين زمينه بيان شده است. در قسمت بعدى كتاب راه فرار از ربا و آراى فقها در اين باره مورد بحث و بررسى قرار گرفته و روايات خاص مربوط به آن با تمسك به قواعد، عمومات و اطلاقات بيان شده و ديدگاه‌هاى مختلف فقها در زمينه جواز و عدم جواز حيله‌هاى شرعى در فرار از ربا مورد بحث و بررسى قرار گرفته است. در اين زمينه نويسنده راه‌هاى فرار از ربای قرضی و رباى معاملاتى را بيان كرده و روايات مربوط به آنها را از لحاظ سندى و دلالتى مورد ارزيابى قرار داده است. وى برخى از اقسام حيله‌هاى فرار از ربا را با توجه به نوع ربا و قصد افراد، جايز و برخى را غير جايز شمرده است. در بخش بعدى به انواع تلقیح مصنوعی و احكام و صور گوناگون آن اشاره شده و دلايل معتقدان به جواز و عدم جواز آن به طور جداگانه مطرح شده و احكام فرزند حاصل از تلقيح مصنوعى بيان گرديده است. در اين زمينه نگارنده به سه اصل مهم فقهى اشاره كرده كه عبارتند از: راه‌هاى ايجاد فرزند مشروع، تعيين پدر و مادر حقيقى فرزند حاصل از تلقيح مصنوعى و ايجاد محرمیت چنين فرزندى با مادر جانشين و شوهر او. وى راه‌كارهاى مشروع چنين عملى را نيز بيان كرده است. در بخش پايانى كتاب راه‌هاى فرار از حرمت ابدی حاصل از ازدواج با زن در حال عده بيان و دلايل و مستندات حرمت ابدى چنين ازدواجى بررسى و راه برون‌رفت از حرمت اين نوع ازدواج از طريق وکالت گرفتن براى عقد ارائه شده است. ۵ - پانویس۶ - منبعنرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |